वसई तालुका पालघर जिल्हयातील 8 तालुक्यांपैकी एक तालुका आहे. वसई तालुका हा मुंबईच्या लगत असलेला पालघर जिल्हयातील महत्वाचा तालुका असून मुंबई शहराचे पालघर जिल्हयात असलेले एक उपनगर आहे. मुंबईचे प्रवेशव्दारे असे सुध्दा या तालुक्याचे वर्णन करता येईल. मुंबईच्या सानिध्यामुळे ब-याचअंशी नागरीकरण झालेले आहे. तालुक्याची सन 2011 च्या जनगणनेनुसार एकुण 1343402 लोकसंख्या आहे.त्यापैकी पुरुष 709771 पुरुष व 633631 स्त्रिया आहेत. तालुक्यात एकुण 9 महसूल मंडळे असून 51 तलाठी सझा आहेत.
तालुक्याचे भौगोलीक क्षेत्रफळ 50340 हेक्टर आहे. तालुक्यात एकुण 125 महसूली गावे असून तालुका मुख्यालयी महानगरपालिका कार्यरत आहे. तालुक्यात 31 ग्रामपंचायती आहेत. तसेच जिल्हा परिषदेचे एकुण 4 गट व पंचायत समितीचे 8 गण आहेत.
सांस्कृतिक वारसा
तालुक्यात हिंदू आणि ख्रिस्ती धर्मीय समाज हा अधिक आहे तसेच इतर धर्मीय देखील इथे बऱ्याच प्रमाणात आहेत. या तालुक्यात वसई रोड, नायगाव, नालासोपारा, विरार, जुचंद्र, वैतरणा आणि कामण रोड ही पाच रेल्वे स्थानकं देखील आहेत. हे शहर मुंबईजवळचे शहर आहे. वसईची सुकेळी ही फार प्रसिद्ध आहेत.
ऐतिहासिक वारसा
दिनांक २३ मे, १७३९ रोजी चिमाजी अप्पांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी वसईची लढाई जिंकून पोर्तुगीजांचे त्या परिसरातील वर्चस्व नष्ट केले त्यांनी महाराष्ट्राची पश्चिम किनारपट्टी पोर्तुगीज वर्चस्वातून मुक्त करण्यासाठी यशस्वी मोहीम राबवली. त्यांनी २ वर्ष झुंज देऊन वसईचा किल्ला जिंकला व साष्टी बेटांवर मराठ्यांची सत्ता स्थापली. आजच्या मुंबई भागातील मराठ्यांची ही पहिली सरशी होय. पौष शुक्ल पक्ष दशमी, शके १६६२ म्हणजे १७ डिसेंबर, १७४० रोजी चिमाजी अप्पांचे निधन झाले. सदाशिवराव भाऊ हे त्यांचे पुत्र होत.
वसई किल्ला
वसईला, बस्सेइन असेही म्हणतात, पालघर शहर सुमारे ४५ किमी अंतरावर आहे. तो वसई तालुक्यात स्थित आहे. जुन्या शहरातला किल्ला हा पोर्तुगीज चा मुख्यालय उत्तरेला असुन पुढील मध्ये गोवा नंतर महत्त्व आहे. वसई किल्ला चा सागरी किनारपट्टी हा तीन बाजूंनी समुद्राने वेढलेले होते आणि दगड कोसळ जवळ एक खंदक होता ती समुद्राच्या-पाणीने भरले होते. त्याच्या ४.५ किमी लांब मजबूत दगडी कोट ११ बुरुज होते. किल्याला दोन दरवाजे होते पाठीमागच्या म्हणजे पश्चिम जमीनीचा दरवाजा . किल्ल्यात एक लहान किल्ला देखील असून सुसज्ज सह पाणी टाक्या , कोठारे भरलेली, कोठार,इ. किल्ल्यात धान्य आणि भाज्या वाढत क्षेत्र देखील होते. सर्व जुन्या संरचना भिंत आत नाश आहेत. वसई मुख्य नाविक तळ होता आणि पोर्तुगीज चा जहाज-बांधणी केंद्र. इ.स. १८०२ जाहिरातीत येथे पेशवे बाजीराव यांनी कुप्रसिद्ध ‘बेसिन तह’ साईन केले ज्याने मराठा संघ विसर्जित केले आहे. शेवटी, किल्ला आणि वसई शहर १८१७ जाहिरातीत ब्रिटिश ताब्यात होते.
